ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ ΚΕΙΜΕΝΟ 25

1

Αγαπητοί μου αδελφές και αδελφοί,

Συμφωνά με τα προηγούμενα η νυχθήμερη ακολουθία τα σταθερά σημεία της οποίας βρίσκονται στο Ωρολόγιο,  «Αποτελεί την επίσημη μη ευχαριστιακή κοινή ημερονύκτιο λατρεία της Εκκλησίας».  Τα θεματικά στοιχεία κατά ακολουθία είναι τα ακόλουθα. 

Ο Εσπερινός η «λυχνικόν» λόγω της χρονικής στιγμής στην οποία τελείται συνιστά την έναρξη της λειτουργικής ημέρας, Λέγεται και «μοναχικός  η μοναστικός» Εσπερινός, για να διακρίνεται από τον αρχαίο «ασμάτικo» ενοριακό εσπερινό. Είναι ο εσπερινός των μονών που λίγο συντετμημένος τελείται σήμερα στις ενορίες.

Η θεματική του συντίθεται συνήθως από το υλικό τεσσάρων βιβλίων (Ιερατικό, Ωρολόγιο,  Ψαλτήριο,  και Μηναίο) άλλα και ακόμη(Τριώδιο, και Πεντικοστάριο) στις αντίστοιχες περιόδους Μεγαλειώδες (Μόνιμό) στοιχείο του Εσπερινού είναι ο Ψαλμός (103) Προοιμιακός με τον οποίο αρχίζει η ακολουθία.

 Τόσο ο Ψαλμός αυτός όσο και ο Ψαλμός (140) Επιλύχνιος ή επιλύχνιος ευχαριστία ( Φως Ιλαρών) και η συναπτή, άλλα και η εύχη της κεφαλοκλισίας συνδέονται θεματικά με το χρόνο τελέσεως του, το εσπέρας.

 Είναι «εσπερινή δοξολογία»  προς το Θεό ευχαριστία για την προ ηγηθείσα ημέρα, και ικεσία για τελείωση της  μέσα στη θεία χάρη

« Κύριε ο Θεός ημών έπιδε επί τους δούλους σου και επί την κληρονομία σου ους διαφύλαξον εν πανί καιρώ και κατά την παρούσα εσπέρα, και την προσιούσαν νύκτα, από παντός εχθρού, από πάσης αντικειμένης ενέργειας διαβολική. Και διαλογισμών μάταιων και ενθυμήσεων πονηρών».

 Και ¨Ο Θεός  ο μέγας και  ευάρεστος ο μόνος έχων αθανασία, φως οίκων απρόσιτόν.  Ο διαχωρίσας ανάμεσων του φωτός κα ανάμεσων του σκότους,  ο καταξίωσα ημάς τους αμαρτωλούς και επί της παρούσης ώρας πρόφτασε το προσώπων σου εν εξομολογήσει και την εσπερινοί σοι δοξολογία προσαγάγει αυτός, φιλάνθρωπε Κύριε, κατευθύνον την προσευχή ημών ως θυμίαμα ενώπιον σου και πρόσδεξαι αυτήν εις οσμή ευωδίας»

Η Ακολουθία του Αποδείπνου  τελείται μετά το δείπνο και προ της κατακλίσεως. Αρχικά  ήταν ιδιωτική προσευχή,  λεγόταν εις το κελί από τον εκάστοτε μοναχό για αυτό και δεν συγκαταλέγεται πάντοτε  στην «επταδική  ακολουθία» χαρακτηρίζεται ως «Μέγα Απόδειπνο» με την παλαιότερή  μορφή του και(μικρό) μια τη νεότερη.

 Στις Ακολουθίες αυτές δεσπόζει η ευχή «Κύριέ, ελέησον» σε  τρία, δώδεκα, η σαράντα, που αναπληρώνει  την απουσία  μεγάλης συναπτής, ειρηνικών,  μεγάλης εκτενούς η πληρωτικών λόγω του αρχικού ιδιωτικού χαρακτήρα τους. « Η μεν μεγάλη συναπτή αναπληρώνεται με τα δώδεκα  Κύριε ελάσσον, η μικρή συναπτή με τα τρία και η εκτενής με τα σαράντα».

Όλη η ακολουθία άλλωστε, είναι ικετευτική αναφορά στο Θεό, ομολογία της αμαρτίας και εκζήτηση ελέους των ευχών και των Ύμνων.  Το περιεχόμενο της Ακολουθίας συνοψίζουν οι ευχές του Μεγάλου  Βασιλείου, και του οσίου Εφραίμ του  Σύρου. Η καταφυγή επίσης  στην Υπεραγία Θεοτόκο με την ευχή «Άσπιλε, αμόλυντε, άφθορε, άχραντε» και στον Άγγελό «φύλακα της του Ανθρώπου ζωής».

2

«άγιε Άγγελε ο εφέσεως της άθλιας μου και ταλαίπωρο μου ζωής…..».

Αυτά φανερώνουν την ζήτηση από τον αγωνιζόμενο πιστό για συμπαραστάσεις, είδε  ευχή στον Χριστό « Και δος ημίν Δέσποτα προς ύπνων απιούσι…» συνιστά κορύφωση της μετανοητικής αναφοράς στο Χριστό, τον αγωνοθέτη και ενισχυτή στον αγώνα κατά της αμαρτίας και του διαβόλου. 

Το  Μεσονυκτικό, ψαλλόμενο την έκτη  ώρα της νύκτας  είναι καθαρά μοναστική ακολουθία, η πλουσιότερη ίσως σε συμβολισμούς

« Θέμα της έχει την έγερση από τον ύπνο και τη συμμετοχή στην αγγελική υμνωδία που συνδέεται με την ανάσταση των νεκρών ( ο ύμνος  είναι  εικόνα θανάτου,  την Δευτέρα  παρουσία, την κρίση, την παραβολή των δέκα παρθένων, με το αίτημα της εγρηγόρσεως και της υποδοχής του νυμφίου Χριστού ακόμα και με αυτόν τούτον τον θάνατο και τις δεήσεις υπέρ των κεκοιμημένων.

Κύριος  κορμός της ακολουθίας είναι ο ψαλμός (118 ο άμωμος). Στους ενοριακούς ναούς η ακολουθία έχει τυποποιηθεί και τελείται  πριν   από τον ορθό αλλά όχι και στις αγρυπνίες, όπου θα ανάμενε κανείς φυσιολογικά να ανήκει. Την ανάγκη για εγρήγορση υπενθυμίζει το τροπάριο  « Ιδού ο νυμφίος έρχεται εν τω μέσω της νυκτός και μακάριος ο δούλος ον ευρίσκει γρηγορούντα…» . Εμπνεόμενο όπως και το επόμενο από την ευαγγελική παραβολή των δέκα παρθένων (Ματθαίου -25-1 ).

Δύο ευχές του Μεγάλου Βασιλείου επικεντρώνονται στη  ζήτηση βοηθείας για τη διάβαση της νύκτας του βίου «δώρισέ ημίν εν αγρύπνα καρδία και νηφούση διάνοια. Πάσαν του παρόντος βίου την νύκτα  ημάς διελθών απεκδεχόμενους την παρουσία της λαμπράς και επιφανούς ημέρας του Μονογενούς σου Υιού. Ίνα μη ανα πεπτωκότες και υπνούντες, άλλα εγρηγορότες και διεγερμένοι εν τη εργασία των εντολών αυτού ευρέθωμεν και έτοιμοι εις την χαρά και εις τον θείον νυμφών της δόξης αυτού συνεισέλθωμεν ». Και το  πέρασμα σε μια  νέα ημέρα που χαρίζει η θεϊκή Αγάπη.  « Σε  ευλογούμεν ύψιστε Θεέ και Κύριε του ελέους…. Τον παρασχόντα ημίν τον ύπνων εις ανάπαυσιν της ασθενείας ημών και άνεσίν των κόπων της πολυμόχθου σαρκός , Ευχαριστούμε σοι ότι ου συναπώλεσας ημάς τοις ανομίας ημών αλλά εφιλανθρωπεύσω συνήθως και προς απόγνωσιν κείμενους ημάς ηγύρες εις το δοξολογείσαι το κράτος σου».

 Το  Μεσονύκτιο  του Σαββάτου συνάπτεται με θέματα νεκρώσιμα κατά το λειτουργικό σε  περιεχόμενο της ημέρας. Ενώ το Μεσονύκτικο της Κυριακής επικεντρώνεται στην αγγελική τριαδική δοξολογία και την ανάσταση. Τον «Άμωμο» , αντικαθιστά ο Τριαδικός κανόνας του ενδιατάκτου ήχου και ψάλλονται τριαδικά μεγαλυνάρια. Εισάγει έτσι στον εορτασμό της Κυριακής ως ημέρας του αναστάντος Κυρίου.

Ο ορθός είναι η εκτενέστερη και πλουσιότερη από τις ακολουθίες της νυχθημερόν λατρείας της Εκκλησίας. Ότι Ισχύει για τον Εσπερινό ως προς την εκάστοτε  προέλευση του θεματικού υλικού ισχύει και για τον  ορθό. Πρέπει να λεχθεί ότι οι δύο αυτές ακολουθίες προσφέρουν την δυνατότητα, μέσω των τροπαρίων,  κανόνων  κ.λπ.  για θεολογικές αναπτύξεις και αυτό το αξιοποίησε σε μεγάλο βαθμό μοναχικός  κόσμος.

Η ακολουθία του μοναχικού όρθρου είναι η λαμπρότερη και πλουσιότερη σε περιεχόμενο από όλες τις μοναχικές ακολουθίες.

Θεματικό είναι ευχαριστία για την έγερση από τον ύπνο και εωθινή δοξολογία για τη θεία και πάλι του φωτός της ημέρας. Αυτό εκφράζουν οι ευχές της Ακολουθίας. Ευχαριστούμε σοι κύριε, ο Θεός ημών τω εξαναστήσαντι ημάς εκ των κοιτών ημών και εμβάλλοντι εις το στόμα ημών λόγων ενέσεως, του προσκυνείν και επικαλείσθαι το ονομάσου το  Άγιον. « Αινούμε υμνούμε, ευλογούμε, και ευχαριστούμεν  σοι ότι παρήγαγες την σκιά της νυκτός και  ε δείξας ημών πάλι το φως της ημέρας».

Από το υλικό κτιστό φως ανάγεται πιστός στον πόθο του  Άκτιστου φωτός, « Λάμψουν εν ταις καρδίαις ημών τον αληθινόν Ήλιόν της δικαιοσύνης σου φώτισον τον νουν ημών και ταις αισθήσεις όλας διατήρησον, ίνα ως εν ημέρα,  ευσχημόνων περιπατούν τες την  οδόν των εντολών σου, καταντήσομε εις την ζωή την αιώνιον, ότι παράσοι έστιν η πηγή της ζωής και εν απολαύσει γενέσθαι καταξιωθώ με του απροσίτου φωτός σου».

Οι ψαλμοί του εξάψαλμου ( 3 -37 – 62- 87 -102 – 142 ), χωρισμένοι σε δύο τριάδες  είναι προσευχής, άπαντες πεπληρωμένοι κατανύξεως και της του βίου ταλαιπωρίας επιεικώς κατά στενά ζοντες. Είναι ο πρώτος στεναγμός του ανθρώπου, που ευρισκόμενος στο επήγες τούτο σκήνος στενάζει επιποθώντας να ενδυθεί το εξ ουρανού κατοικητήριο, το αχειροποίητο και αιώνιο, την οικοδομή του Θεού, κατά τον απόστολο Παύλο (Β- Κορινθίους-5-2-4).

 Χαρακτηριστικό στοιχείο στην πλουσιότατη θεματολογία του Ορθού είναι το τέλος του  η μεγάλη δοξολογία . « Δοξάσει τω δείξαν τί  το φως»  Είναι το αποκορύφωμα της δοξολογικής αναφοράς του ανθρώπου στο  Θεό με την  οποία εξέρχεται ο άνθρωπος στα έργα της η μέρας.

Στο επόμενο η συνέχεια.